Mostrat e marra nga sonda “Chang’e-6” sjellin njohuri të thella mbi evolucionin e anës së pasme të Hënës

Një seri zbulimesh kërkimore nga shkencëtarët kinezë mbi mostrat e mbledhura prej misionit “Chang’e-6” nga ana e pasme e Hënës kanë zbuluar aktivitetin vullkanik, fushën e lashtë magnetike, përmbajtjen e ujit dhe karakteristikat gjeokimike të mantelit hënor, duke hedhur dritën e parë mbi historinë evolucionare të anës së errët të satelitit të vetëm natyror të Tokës.
Në numrin e fundit të revistës shkencore “Nature” u botuan katër studime prej ekipeve kërkimore nga Instituti i Gjeologjisë dhe Gjeofizikës (IGG) dhe Observatorët Astronomikë Kombëtarë, që të dy pranë Akademisë Kineze të Shkencave (CAS), Universiteti i Nankinit dhe institucione të tjera.
Meqenëse cikli i rrotullimit të Hënës rreth Tokës është i njëjtë me ciklin e rrotullimit të saj rreth vetes, e njëjta anë e Hënës është gjithmonë përballë Tokës. Ana tjetër, pjesa më e madhe e së cilës nuk mund të shihet nga Toka, quhet ana e pasme, ose e errët, e Hënës. Ky term nuk ka të bëjë me errësirën e dukshme, por me misterin që mbulon terrenin pothuajse të paeksploruar të Hënës.
Ana e përparme dhe ana e pasme e Hënës kanë dallime të dukshme në morfologji, përbërje, trashësinë e kores dhe aktivitetet magmatike. Megjithatë, mekanizmat që qëndrojnë pas këtyre dallimeve mbeten të panjohura, duke përbërë një çështje kyçe në shkencën hënore. Më parë, kuptimi shkencor i anës së pasme mbështetej kryesisht te studimet telemerike, thonë shkencëtarët.Në vitin 2024, “Chang’e-6” krijoi histori, me sjelljen e 1 935.3 gramëve mostra hënore në Tokë. Këto mostra u mblodhën nga pellgu i Polit të Jugut-Aitken (SPA), pellgu më i madh, më i thellë dhe më i vjetër në Hënë, i cili ofroi një mundësi të rrallë për të sqaruar dallimet përbërëse midis anëve të përparme dhe të pasme dhe për të zbuluar misterin e vjetër të asimetrisë së tyre.
“Pellgu SPA është një nga tre njësitë kryesore tektonike të Hënës, me diametër afërsisht 2 500 kilometra. Energjia nga goditja që formoi këtë krater vlerësohet të jetë 1 trilion herë më e madhe se ajo e një shpërthimi të bombës atomike. Megjithatë, ndikimi i saktë i një përplasjeje kaq masive në evolucionin e Hënës ka mbetur një mister i pazgjidhur,” tha Wu Fuyuan, anëtar i CAS-it dhe studiues kryesor në IGG, në një konferencë shtypi të organizuar nga CAS-i të mërkurën.
Katër punimet e botuara në “Nature” zbulojnë sistematikisht, për herë të parë, efektet e këtij ndikimi kolosal, i cili është thelbi i këtyre zbulimeve, tha Wu.Gjatë vitit të kaluar, shkencëtarët kinezë kanë arritur shumë përparime pioniere me anë të studimit të mostrave nga “Chang’e-6”.
Ata gjetën prova të aktivitetit vullkanik në anën e pasme të Hënës afërsisht 4.2 miliardë dhe 2.8 miliardë vjet më parë, duke treguar se një aktivitet i tillë kishte vazhduar për të paktën 1.4 miliard vjet.
Për herë të parë, shkencëtarët morën informacion për fushën e lashtë magnetike nga ana e pasme të Hënës, duke zbuluar një rikthim të mundshëm në intensitetin e fushës magnetike të Hënës rreth 2.8 miliardë vjet më parë. Ky zbulim tregon praninë e luhatjeve në fuqinë e drejtuar të së ashtuquajturës dinamo hënore.
Shkencëtarët kanë zbuluar se përmbajtja e ujit në mantelin hënor është dukshëm më e ulët se ajo e anës së përparme, duke treguar një ndryshim të rëndësishëm në shpërndarjen e ujit midis dy hemisferave.
Ndërkohë, shkencëtarët kinezë përcaktuan saktësisht për herë të parë se pellgu SPA u formua 4.25 miliardë vjet më parë, duke i ofruar njerëzimit një bazë më të saktë për studimin e historisë së përplasjeve në shkallë të gjerë në sistemin e hershëm diellor.