Nga Stavros Tsimas, Kathimerini
Që nga mesdita e të premtes, Arqipeshkvi Anastasios pushohet në kriptën nën ambusin e kishës katedrale të Ngjalljes së Krishtit në qendër të Tiranës. Ishte dëshira e tij që trupi i tij të varroset në kulmin e veprës së tij të titanit. Ndërtimi i kishës katedrale, ndër më të mëdhatë në Ballkan, ishte një qëllim i jetës për Anastasiosin dhe ai pati fatin ta bënte vetë çeljen e dyerve në qershor të vitit 2012.
Nuk ishin vetëm arsyet simbolike që kërkonin praninë e një kishe ortodokse madhështore në qendër të kryeqytetit, afër kishës katolike dhe xhamisë myslimane atje. Në një distancë të vogël, ekzistonte që nga viti 1865 një kishë e njëjtë, e cila u shemb në vitin 1967 për t’u ndërtuar një hotel shumëkatësh.
Përballë me Ramën
Përmes negociatave afatgjata me autoritetet shqiptare, Anastasi arriti të marrë një hapësirë në periferi të sheshit Skënderbej për të ndërtuar kishën aktuale, me donacione besimtarësh nga e gjithë bota. Megjithatë, ish-kryetari i bashkisë së Tiranës dhe kryeministri aktual, Edi Rama, nuk e donte kishën në qendër të qytetit dhe me fillimin e punimeve përpiqej ta pengonte veprën, duke dërguar vazhdimisht policinë bashkiake për të shpërndarë gjoba për shkelje ekzistuese apo edhe të paeksistuara.
Gjatë kësaj periudhe, megjithatë, socialisti Rama kishte hapur llogari politike me kryeministrin e djathtë, Berisha, i cili nga ana e tij dërgonte Policinë e Shtetit për të nxjerrë Policinë Bashkiake nga vendet e punës së kishës. Kisha në Tiranë u ndërtua dhe të premten Rama ngriti elozhe për Anastasin dhe veprën e tij në përgjithësi nga brenda saj, një vepër që, megjithatë, Kryepeshkopi e konsideronte si një pengesë nga ana e tij si kryetar bashkie dhe si kryeministër.
Të gjitha këto dhe shumë të tjera, sa i përket pengesave në rrugën e mundimshme dhe të vështirë drejt rindërtimit të Kishës së Shqipërisë, tani janë histori. Anastasi tani është pjesë e rrethit të madh të Kishës Ortodokse. Po ashtu, për shkak të veprës së tij të jashtëzakonshme, ai renditet ndër personalitetet më të rëndësishme të Shqipërisë.
«Anastasios ishte Kryepeshkopi që na deshi dhe që ne nuk e deshëm», do të shkruante në një lloj vetëkritike kolektive drejtori i gazetës më të madhe të Shqipërisë (TEMA), mysliman Bektashi nga feja, Mero Baze. Tani, pyetja që mbetet pezull është e lidhur me të ardhmen e ndërtesës që ai ndërtoi në çdo nivel.
Ishte, siç kishte shpërndarë (edhe) tek unë, kjo ankth i madh i tij. Sigurisht që do të ketë një zgjedhje të pasardhësit të tij – thuhet se ai e kishte parashikuar këtë vetë. Kushdo që do ta pasojë, megjithatë, Anastasi nuk do të jetë në asnjë rast, me atë që mund të nënkuptojë kjo për të ardhmen e Kishës Ortodokse të Shqipërisë.
«Nuk e deshëm» «Ishte Kryepeshkopi që na deshi dhe që ne nuk e deshëm», shkroi në një lloj vetëkritike kolektive, Mero Baze.
Anastasi e vendosi shumë lart nivelin. Ishte një njeri i thellë filozofik, poliglot, njohës i shkëlqyer i feve të tjera, kishte autoritet brenda dhe jashtë Shqipërisë, lidhje në Europë dhe në Amerikë, kuptonte shumë mirë zhvillimet ndërkombëtare, mund të menaxhonte dhe të zbusë krizën, duke përdorur gjithmonë fjalë pajtimi. Ai punoi pa pushim, megjithëse shëndeti i tij ishte i dobësuar.
Pavarësisht se ishte grek, ai eci në minierën e Shqipërisë si një baritor. Ai nuk bëri dallime mes shqiptarëve dhe grekëve të pakicës, të cilët ishin bazë e pandryshueshme për ortodoksët në Shqipëri. E mbajti grigjën të bashkuar dhe ishte një nga arsyet pse ai ishte i dashur. Sidoqoftë, nuk i kaluan pa vëmendje edhe marrëdhëniet greko-shqiptare, në të cilat jo pak herë ai veproi si amortizues, duke absorbuar, jo pa kosto personale.
Pyetjet për ditët në vijim janë shumë. «Anija» është e madhe dhe do të kërkojë një «kapiten» të fortë. Kisha e Shqipërisë në çdo rast hyn në ujëra të paeksploruara. Rreziku që pasardhësi i tij të manipulohet nga politika dhe drejtuesit shtetërorë shqiptarë është i pranishëm.
Për kaq shumë vjet, nacionalizmi i thellë shqiptar ka ushqyer një atmosferë kundër Anastasit, duke e paraqitur Kryepeshkopin si «ambasadën e dytë greke». Dhe tani që «agjenti grek» ka vdekur, Kryepeshkopi i ri do të duhet të japë «garanci patriote» ndaj bashkëkombësve të tij, me hapin e parë duke marrë «distanca të qartë» nga Greqia.
Anash, pala greke gjithashtu do të duhet të kuptojë se «fletarja e Anastasit» është mbyllur dhe do të duhet të menaxhojë një realitet të ri. Do të ishte një gabim i madh nëse nuk do ta mbështeste pasardhësin e tij sepse është shqiptar. Kjo do t’u jepte mundësi të gjithë atyre që thoshin se Kryepeshkopi funksiononte si një kalë Troje për përhapjen e ndikimit të Greqisë në Shqipëri.
Marrëdhëniet e liderit të ri fetar me Greqinë do të gjykohen natyrisht me kriterin e minoritetit grek. Anastasi e rrethoi me dashuri komunitetin grek të diasporës, por pa i ndarë ata nga ortodoksët shqiptarë, dhe besimtarët me origjinë greke e kishin atë si mbrojtësin dhe «atin» e tyre, një marrëdhënie që objektivisht nuk mund të vazhdojë në të njëjtin nivel me pasardhësin e tij.
Ai vetë, megjithatë, kishte përmendur në një bisedë private me mua se kishte lënë një bekim – një inkurajim për diasporën që të ndihmonte pasardhësin e tij të vazhdonte në «shinat» që ai vetë kishte vendosur. Duke pasur parasysh se Anastasi shndërrohej në një figurë të shquar për të gjithë ortodoksinë kristiane, me respekt për qendrën e saj, Patriarkanën Ekumenike, mbetet të shihet nëse Kryepeshkopi i ri do të ndjekë të njëjtën rrugë, në një periudhë kur Kisha Ortodokse është në përpjekje me introspeksionin, i nxitur (po ashtu) nga përpjekje gjeopolitike.
Patriarku Ekumenik, zoti Bartolomeu, megjithatë, në fjalën e tij lamtumirëse mbi arkivolin e Anastasit, shtriu një dorë ndihmës në të gjitha nivelet për pasardhësin e tij, «çdo që të jetë ai».
Me nisjen e tij për atje ku «shenjtorët pushojnë», Anastasi mblodhi rreth arkivolit të tij, të enjten, udhëheqësit politikë të Greqisë dhe Shqipërisë, në një periudhë kur marrëdhëniet e tyre po kalonin prova dhe nga të dyja palët po bëheshin përpjekje për normalizimin e tyre. Ishte ndoshta dhe dhurata e tij e fundit për marrëdhëniet mes dy popujve…
Përvoja e ‘paligjshme’ e pagëzimit të Joan Pelushit në krishtërim.
Me varrosjen e Kryepeshkopit të nderuar, tashmë janë nisur edhe zyrtarisht proceset për pasardhësin e tij. Bisedimet për këtë çështje kishin nisur me përkeqësimin e shëndetit të tij. Emri i mitropolitit të Korçës, Joani, dominonte në këto biseda.
Në periudhën që vjen, do të mblidhet në Tiranë Sinodi Shenjtë i Kishës Ortodokse të Shqipërisë, i përbërë nga shtatë mitropolitët, të cilët do të zgjedhin udhëheqësin e ri. Dy nga mitropolitët janë me origjinë greke dhe pesë të tjerë me origjinë shqiptare. Edhe pse disa bashkëpunëtorë të tij kanë përçuar se “Kryepeshkopi nuk ka dhënë unazën”, një deklaratë e Anastasit, në vitin 2017, në një farë mënyre e tregonte pasardhësin e tij shqiptar.
«Padyshim, pasardhësi im do të jetë shqiptar. Nuk shkuam atje për të krijuar një koloninë, por për të krijuar Kishën Autokefale Ortodokse të Shqipërisë», kishte thënë Kryepeshkopi për Tv SKAΪ menjëherë pas marrjes së pasaportës shqiptare nga Presidenti i atëhershëm i Republikës, Ilir Meta.
Nga fjalët e tij, shumë njerëz “lexuan” emrin e mitropolitit të Korçës, Joanit, i cili u bë një nga emrat e mundshëm për pasardhës, pas zgjedhjes së tij si administrator i Kishës deri në zgjedhjen e udhëheqësit të ri, disa orë pas njoftimit për ndarjen nga jeta të Kryepeshkopit.
Megjithatë, statuti i Kishës Ortodokse të Shqipërisë, veçanërisht në nenin 3 për zgjedhjen e pasardhësit, lë një “dritare mundësie”. Ai përcakton se udhëheqësi duhet të ketë shtetësi shqiptare, por «në raste speciale mund të bëhet përjashtim me vendim të Këshillit Kleriko-Laik dhe të Sinodit Shenjtë».
Për shkak të atmosferës që është krijuar, mundësitë janë shumë të vogla deri inekzistente. Për më tepër, Anastasi nuk ushqente iluzione dhe, prandaj, thuhet se ai “përgatiti” – pa përjashtuar mundësinë e një surprize – pasardhësin te mitropoliti i Korçës.
Por kush është personi që do të marrë përsipër mbrojtjen dhe vazhdimin e veprës titanike të udhëheqësit të ndjerë? Mitropoliti Joan Pelushi ka qenë një bashkëpunëtor i ngushtë i Kryepeshkopit të ndjerë. Ai nuk ka origjinë greke, as edukatë greke, dhe nuk flet as greqisht.
Ai ka qenë megjithatë “dora e djathtë” e Anastasit dhe nuk ka hezituar të dalë përpara në luftën për të mbrojtur Kishën e Shqipërisë dhe vetë Kryepeshkopin nga sulmet e ashpra që merrte nga qarqe ekstreme. «Na sulmojnë vazhdimisht, shpesh padrejtësisht. Çdo ditë na vjedhin kishat dhe shpesh herë kemi mbetur të heshtur. Akuzat bazohen kryesisht në thashetheme. Greqishtja nuk mësohet në kishë, siç pretendohet. Një gjë e tillë vlen vetëm për zonat minoritare, është e drejta e tyre të mësojnë gjuhën e tyre», kishte theksuar në një deklaratë të tij (2013), duke kundërshtuar akuzat për një plan helenizimi të Shqipërisë me rastin e mësimit të gjuhës greke në Jug.
Mitropoliti Joani është nga Korça, qyteti me elementin më të fortë ortodoks në Shqipëri, nga prindër myslimanë Bektashi. Ai u pagëzua, gjatë regjimit komunist në moshë të re, në krishterim, nga dy murgesha të fshehta, në kushte ilegaliteti.
Me rrëzimin e regjimit, ai iku në Itali dhe nga aty në SHBA, ku studioi teologji. Me kthimin e tij në Shqipëri, ai ka shërbyer si drejtor i Shkollës Teologjike të Durrësit dhe që nga viti 1998 shërben në Korçë.
Për sa i përket procesit, sipas asaj që parashikohet, kandidaturat do të dorëzohen në Këshillin Kleriko-Laik, i cili përbëhet nga 257 priftërinj, të cilët duhet të propozojnë emrat e atyre që përmbushin kushtet për t’u zgjedhur.
Më pas, kandidaturat do të diskutohet në mbledhjen e Sinodit Shenjtë të Kishës, i cili do të zgjedhë udhëheqësin e ri. Sinodi përbëhet nga mitropolitët e Beratit, Astio, Durrësit dhe Korçës, Ioannis, Gjirokastrës, Dimitrios, Apollonisë dhe Fierit, Nikolaos, Elbasanit, Antoni, Amantias, Nathanaël dhe Krujës, Anastasios./ Kathimerini
