Për shumë vite, Xhakarta u shfaq në listat demografike si një qytet i madh, por jo në krye të renditjes. Shifrat e saj “zyrtare” të popullsisë e vendosnin atë diku rreth vendit të 30-të, midis metropoleve të tjera aziatike me rritje të shpejtë. Megjithatë, papritmas, ajo u gjend në vendin e parë. Jo sepse lindi miliona banorë të rinj brenda natës, por sepse mënyra se si i masim qytetet ka ndryshuar.
Xhakarta, një metropol i madh me 42 milion banorë
Vlerësimet e fundit të OKB-së nuk kufizohen më vetëm në kufij të ngushtë administrativë, por marrin në konsideratë të gjithë zonën metropolitane, trupin e vazhdueshëm urban që shtrihet përtej kufijve komunalë dhe provincialë. Dhe ato madje përfshijnë të dhëna për të ashtuquajturat “lagje të varfra”, vendbanimet informale ose gjysmë-formale që dalin pranë shtëpive të regjistruara dhe strukturave administrative që kanë energji elektrike, ujë dhe kanalizime.
Kështu, Xhakarta nuk është më vetëm një qytet i madh, por një masë e madhe urbane që përfshin periferi si Bogor, Depok, Tangerang dhe Bekasi. Rezultati është mbresëlënës: rreth 42 milionë njerëz jetojnë dhe lëvizin në këtë sistem të vetëm urban. Dhe pikërisht kështu, Xhakarta “u ngjit” nga vendi i 33-të në të parin, më shumë si një zbulim statistikor sesa një mrekulli demografike.
Primiteti dhe “pesha” paradoksale
Xhakarta nuk është vetëm qyteti më i populluar në botë. Është gjithashtu një qytet që fundoset, fjalë për fjalë. Në disa zona, toka po fundoset me ritme deri në 10, madje 20 centimetra në vit. Disa lagje, të cilat dy dekada më parë ishin të rehatshme mbi nivelin e detit, tani përmbyten rregullisht. Shtëpitë janë fundosur, rrugët janë “thyer” në nivele, muret janë anuar. Kjo nuk është një figurative apo alarmizmi i organizatave mjedisore. Është një realitet gjeologjik.
Arsyeja kryesore qëndron nën këmbët e qytetit. Xhakarta është ndërtuar mbi tokë të lirshme, produkt i shekujve të depozitimit të sedimenteve. Në këtë substrat të brishtë, qyteti ka pompuar sasi të mëdha ujërash nëntokësore për dekada, kryesisht për përdorim industrial dhe shtëpiak. Pompimi i pakontrolluar ka zbrazur akuiferët, toka është “shqetësuar” dhe fundosja është bërë e përhershme. Në një metropol ku shumë miliona banorë nuk kanë qasje të besueshme në një rrjet uji të pijshëm, puset private kanë vepruar si një mekanizëm i ngadaltë vetëshkatërrimi.
Kësaj paqëndrueshmërie gjeologjike i shtohet edhe ndryshimi i klimës. Xhakarta ndodhet në një zonë ku reshjet e dendura kanë qenë gjithmonë pjesë e jetës. Megjithatë, sot, fenomenet janë më të shpeshta dhe më të ekstreme. Musonet sjellin vëllime të mëdha uji në një kohë të shkurtër, lumenjtë derdhen dhe sistemi i kullimit, tashmë i tendosur nga urbanizimi, nuk është në gjendje të përballojë. Kur toka është ulur tashmë dhe deti ngrihet, çdo shi i dendur bëhet një kërcënim.
Mbipopullimi e përkeqëson gjithçka
Të 42 milionë banorët janë të shtrydhur dhe të ndërtuar në çdo copë toke të disponueshme, shpesh pa planifikim urban të përshtatshëm. Çfarë do të thotë kjo? Rrugë të mbingarkuara, lumenj që janë “ngushtuar” nga ndërtimet arbitrare, dalje natyrore të ujit që janë humbur. Xhakarta u rrit shpejt, në mënyrë të pabarabartë dhe shpesh rastësisht, duke ndjekur logjikën e mbijetesës në vend të një plani afatgjatë.
Nusantara, qyteti në ndërtim e sipër në ishullin e Borneos, është projektuar për të zëvendësuar Xhakartën. Qëllimi është të jetë plotësisht funksional si qendër e qeverisë deri në vitin 2028.
Qeveria indoneziane nuk po e injoron problemin. Në vitet e fundit, janë nisur projekte të mëdha për mbrojtjen nga përmbytjet, duke përfshirë diga, argjinatura dhe një projekt gjigant bregdetar që synon të mbrojë vijën bregdetare veriore nga deti. Në të njëjtën kohë, po bëhen përpjekje për të kufizuar nxjerrjen e ujërave nëntokësore dhe për të zgjeruar rrjetin e furnizimit me ujë në mënyrë që banorët të mos duhet të “thithin” tokën nën shtëpitë e tyre. Megjithatë, zgjidhja më radikale është edhe më simbolike: zhvendosja e kryeqytetit. Indonezia ka njoftuar tashmë ndërtimin e një kryeqyteti të ri administrativ në ishullin e Borneos, larg Xhakartës që po fundoset. Kryeqyteti i ri ultramodern, i quajtur Nusantara, ka filluar tashmë ndërtimin, disa shërbime janë zhvendosur, por në asnjë mënyrë nuk e ka “zëvendësuar” Xhakartën. Kjo do të zgjasë disa vite.
Qëllimi nuk është vetëm të shpëtohet shteti nga një katastrofë e ardhshme, por edhe të “lehtësohet” kryeqyteti i vjetër nga miliona banorë, nëpunës civilë dhe funksione që aktualisht e mbytin atë. Xhakarta nuk do të pushojë së qeni një qendër ekonomike dhe kulturore, por do të pushojë, në teori, të jetë sistemi nervor administrativ i një vendi me 280 milionë banorë.
Pyetja është nëse koha është e mjaftueshme. Xhakarta vazhdon të fundoset, përmbytjet vazhdojnë të vijnë dhe popullsia e saj, edhe nëse stabilizohet, mbetet e madhe.
Historia e saj, nga “vendi i 33-të” në krye të listës botërore, është më pak një histori suksesi dhe më shumë një thirrje zgjimi. Një kujtesë se qytetet nuk janë thjesht numra në tryezën e OKB-së, por organizma të gjallë, të lidhur me tokën, ujin dhe kufijtë e tyre.
