Shumica e popullsisë së botës jeton në zona ku cilësia e ajrit nuk është e shëndetshme. Ky konkluzion vjen nga raporti më i fundit i “Cilësia e Ajrit 2018” nga Instituti me të njëjtin emër, i cili është një bashkëpunim mes Institutit të Pasojave për Shëndetin dhe Vlerësimin dhe Matja e Shëndetit me ekspertë të Universitetit të British Columbia, i cili jep të dhëna për cilësinë e ajrit në mbarë botën.
Sipas raportit të 2018-s, rreth 95% e njerëzve jetojnë në zonat ku përqendrimet e grimcave të imëta (pluhuri i vogël ose grimca në ajër) të ambientit (në natyrë) tejkalojnë Udhëzimin e Cilësisë së Ajrit të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, e cila ka vendosur si prag 10 μg / m3. Pothuajse 60% jetojnë në zonat ku grimcat e shkëlqyera tejkalojnë edhe objektivin më të ulët të cilësisë së ajrit të OBSH prej 35 μg / m3.
Sipas hartës, vihet re se Shqipëria ndodhet në zonën e dytë të ‘rrezikut’, me 10-15 μg / m3 të ndotjes së ajrit, më e lartë se sa norma e vendosur nga OBSH. Situatë e ngjashme duket edhe në Ballkan, bën ndryshim Serbia dhe Kroacia, me disa përkeqësime. Europa Qendrore sakaq, si dhe ajo Lindore ka një përkeqësim të normës së ndotjes, në nivele që kap 25 μg / m3. Situata duket më alarmante në Afrikën Veriore dhe Qendrore, si dhe në vendet e lindjes së Mesme. Ndotja në këto shtete tejkalon normën, duke arritur 35 μg / m3.
Raporti citon edhe problematikën e lidhjes mes ndotjes së ajrit dhe sëmundjeve që prekin popullatën nga ky korrelacion.
Në Shqipëri, në vitin 2016, sipas raportit kishte 1,377 vdekje nga ajri i ndotur, nga 1,357 në vitin 2010, me një rritje të lehtë. E krahasuar për vdekje për 100 mijë banorë, Shqipëria, së bashku me vendet e Ballkanit dhe Europës Qendrore renditet ndër shtetet me vdekjet më të larta. Për vendin tonë, ky raport është 38.9 vdekje për 100 mijë banorë. Nivelin më të lartë e ka Bullgaria, me 67.4, e ndjekur nga Maqedonia me 61.9, Bosnja me 55.9, Hungaria 52.3, Mali i Zi me 48.8. Vdekjet më të ulëta të lidhura me ndotjen janë në vendet nordike, si Suedi (6.8), Finlandë (9.7). Grafiku në fund paraqet vdekjet e lidhura me cilësinë e ajrit, për Europën, ku Shqipëria veçohet me ngjyrë portokalli, duke u renditur e 11-a në grupin e vendeve që kanë pasoja relativisht të rënda në lidhje me cilësinë e ajrit.
Grimcat
Një nga komponentët më gjerësisht të gjurmuar dhe të studiuar të ndotjes së ajrit janë grimcat e, e përbërë nga grimca ajrore që janë më të vogla se 2.5 mikrometra me diametër aerodinamik (ose PM2.5). Këto grimca janë 20-30 herë më të vogla se gjerësia e flokëve të njeriut dhe mund të kalojnë menjëherë në mushkëri. Nivelet e PM2.5 maten në terma të mikrogramëve për metër kub ajri (μg / m3). Niveli i PM2.5 në ajrin e ambientit (në natyrë) ka qenë parashikuesi më i qëndrueshëm i vdekshmërisë së hershme dhe rritja e aftësisë së kufizuar (për shembull, rritja e të sëmurëve dhe mungesa e shkollës ose punës).
Ozoni
Një tjetër ndotës i ajrit që përdoret gjerësisht nga shumë qeveri për të përcaktuar cilësinë e ajrit është ozoni. Ozoni formohet nga ndërveprimet kimike midis ndotësve të tjerë në atmosferën ku jetojmë dhe frymojmë. Ky është një gaz reaktiv që, për shkak të aftësisë së tij për të irrituar indet e ndjeshme në rrugët e frymëmarrjes dhe mushkëritë, është shoqëruar me pasoja negative të shëndetit te fëmijët dhe të rriturit. Efektet e tij në sistemin e frymëmarrjes janë të mirëpërcaktuara dhe përfshijnë përkeqësimin e astmës (efektet akute) dhe zvogëlimin e rritjes së mushkërive (efektet kronike)./monitor
